Veelgestelde vragen over rekenproblemen en dyscalculie

De NOT beurs 2017 (Nationale Onderwijs Beurs), wij waren er natuurlijk bij vanuit het RID. Niet alleen als instituut voor kinderen met leesproblemen/dyslexie, maar ook voor kinderen met rekenproblemen/dyscalculie. De interesse voor dyscalculie was dit keer erg groot. Tegelijk kwam naar voren dat er op het gebied van rekenproblemen/dyscalculie nog steeds veel  vragen leven. Om meer duidelijkheid te scheppen proberen wij in dit stuk antwoord te geven op een aantal van de meest gestelde vragen.

Kan dyscalculie eigenlijk wel vastgesteld worden, is dat niet heel moeilijk?

Ja, het is zeker mogelijk om dyscalculie vast te stellen. We weten tegenwoordig steeds meer over dyscalculie, en uit internationaal onderzoek komt steeds duidelijker naar voren dat kinderen met dyscalculie een specifiek probleem hebben met de basis van het rekenen: de getalverwerking en het inzicht in getallen en daardoor het inzicht in en de toepassing van rekenprocedures. Er zijn nu ook testen op de markt waarmee deze vaardigheden (getalverwerking en getalinzicht) betrouwbaar getest kunnen worden, waardoor de diagnose van dyscalculie veel makkelijker is geworden. Uiteraard moet er wel nog steeds (net als bij een dyslexie onderzoek) met allerlei factoren rekening gehouden worden, zoals bijvoorbeeld algemene cognitieve capaciteiten, geheugen en aandachtsproblematiek. Rekenen kan door al deze factoren beïnvloed worden, en juist door de complexiteit is het nodig dat een gespecialiseerd psycholoog of orthopedagoog gedegen onderzoek doet. Bovendien is het heel belangrijk dat aangetoond wordt dat de rekenproblemen hardnekkig zijn, dus dat er ondanks intensieve begeleiding op school (van minstens een half jaar) toch een probleem blijft bestaan. En dat onderdeel kan wel eens de bottle neck zijn, omdat de rekenbegeleiding op scholen vaak nog niet zo goed gestructureerd is als voor het lezen en spellen. Het RID kan scholen advies geven hoe kinderen het beste begeleid kunnen worden voordat ze in aanmerking kunnen komen voor een dyscalculie onderzoek, zie ook onze cursussen van de RID Academie.

Heeft het wel zin om voor een dyscalculie onderzoek te gaan als je nog niet op het voortgezet onderwijs zit?

Jazeker. Sterker nog, het is juist verstandig om tijdig op dyscalculie te laten onderzoeken. Het is waar dat een dyscalculie verklaring wat minder noodzakelijk is op het primair onderwijs om voor officiële maatregelen (zoals extra tijd bij toetsen) in aanmerking te komen dan op het voortgezet onderwijs. Maar het doel van een dyscalculie onderzoek is niet alleen het verkrijgen van een verklaring, je kunt als je weet waar het probleem ligt ook de oorzaak ervan aanpakken! Een dyscalculie onderzoek kan de sterktes en zwaktes op het gebied van rekenen in beeld brengen en de onderliggende oorzaken aan het licht brengen. Hierdoor kan ook ingeschat worden welke hulp noodzakelijk is en of het zinvol is om een dyscalculie behandeltraject op te starten, waardoor de achterstand met rekenen verkleind wordt. Daarnaast heeft een tijdige signalering en onderzoek nog meer voordelen:

• Voor een kind (en zijn ouders) een enorme opluchting betekenen als duidelijk wordt waar de rekenproblemen door veroorzaakt worden. Veel kinderen met ernstige rekenproblemen die daar te lang mee rond lopen ontwikkelen angst voor het rekenen, of zelfs faalangst, wat vervolgens weer kan leiden tot het blokkeren tijdens de les of een toets, een vermijding van situaties waarin gerekend moet worden, en ondermijnen het zelfvertrouwen. Als school, ouders en kind weten waar de problemen vandaan komen kan hier veel beter op ingespeeld worden.
• De hulp op school en de aanbieding van rekenstof in de klas kan op de specifieke problematiek van een kind aangepast worden.
• Wanneer het onderzoek op de basisschool plaatsvindt en niet op het voortgezet onderwijs kan beter nagegaan worden of de problemen hardnekkig zijn. Om een dyscalculieverklaring af te geven moet aangetoond worden dat de hulp op school intensief en gericht genoeg geweest is. Is dit niet het geval, dan wordt vaak aangeraden om deze hulp in te zetten voor het diagnostisch proces doorlopen wordt. Als een kind dan nog op de basisschool zit kan daar nog aan gewerkt worden, maar op het voortgezet onderwijs is die hulp vaak moeilijker te krijgen.

Redenen genoeg dus om problemen tijdig te signaleren en hiernaar te handelen!

Is dyscalculie eigenlijk wel te behandelen, als die problemen met rekenen zo hardnekkig zijn?

De rekenproblemen bij kinderen met dyscalculie zijn inderdaad erg hardnekkig, net als de leesproblemen bij iemand met dyslexie. Dat wil echter niet zeggen dat een kind met de juiste hulp niet toch een flinke inhaalslag kan maken. Het brein is flexibel, en met de juiste aanpak kan veel winst gemaakt worden, ook bij kinderen met dyscalculie.

Wat erg belangrijk is, is dat de basis van het rekenen (het getalinzicht en het rekeninzicht) eerst verbeterd wordt. Een goede behandeling gaat dus terug naar het begin van het leren rekenen: tellen, hoeveelheden koppelen aan getalwoorden (‘drie’) en getalsymbolen (‘3’), begrip kweken van de getalstructuur (wat zijn tientallen en eenheden), inzicht geven in de verhoudingen tussen getallen (wat is groter/kleiner, waar hoort een getal op een getallenlijn). Daarnaast moeten de rekenprocedures op een zeer structurele wijze aangeleerd worden: eerst het begrip (wat houdt optellen/aftrekken eigenlijk in), vervolgens op structurele wijze de reken strategieën leren toepassen (hoe reken je bijvoorbeeld over het tiental), en dan pas automatiseren. Op school krijgen kinderen ook op deze wijze de rekenstof aangeboden in groep 3, maar voor kinderen met dyscalculie gaat dit vaak veel te snel en duurt de fase waarin gewerkt wordt aan het begrip te kort, waardoor er al snel een achterstand ontstaat (zie ook het protocol voor Ernstige Rekenproblemen en Dyscalculie).

Door terug te gaan naar de basis (eigenlijk net als je bij een dyslexiebehandeling doet) wordt deze basis versterkt en kunnen ook meer complexe rekenvaardigheden makkelijker aangeleerd worden. De eerste evaluaties van de behandeling op het RID laten zeer positieve resultaten zien. Dit jaar zal er een uitgebreide studie plaatsvinden naar de behandeleffecten van de behandeling die op het RID gegeven wordt.