Rekenangst (2) en rekenniveau: kip-en-ei verhaal
Kinderen met rekenangst presteren gemiddeld lager op rekentaken. Maar de vraag is: Krijg je last van rekenangst doordat je slecht bent in rekenen en daardoor regelmatig faalervaringen opdoet? Of is het eerder andersom: zorgen de gevoelens van rekenangst ervoor dat je slechter gaat presteren op het rekenen?
Waarschijnlijk werkt het beide kanten op: moeite hebben met rekenen kan rekenangst in de hand werken en rekenangst kan ervoor zorgen dat het rekenniveau omlaag gaat. Kinderen met ernstige rekenproblemen of dyscalculie hebben een verhoogde kans op rekenangst. Dit is ook logisch, omdat zij herhaaldelijk faalervaringen hebben met het rekenen en daardoor ook een laag zelfbeeld op het gebied van rekenen.
Toch zijn er ook kinderen met rekenproblemen of dyscalculie die geen angstgevoelens ontwikkelen rondom het rekenen. Bovendien zijn er ook kinderen die objectief gezien helemaal niet zwak zijn op rekenen/wiskunde, maar toch een laag zelfbeeld hebben op gebied van rekenen en rekenangst ontwikkelen.
Denk bijvoorbeeld aan een VWO leerling die veel druk voelt om op alle vakken heel goed te presteren en het gevoel heeft “slecht” te zijn in wiskunde. Objectief gezien is deze leerling mogelijk helemaal niet echt zwak in rekenen of wiskunde, maar doordat ze zichzelf vergelijken met klasgenoten of doordat hun prestaties op wiskunde lager zijn dan hun prestaties op andere vakken kan er toch een laag zelfbeeld op gebied van wiskunde ontstaan. Dit kan rekenangst in de hand werken.
Negatieve spiraal
Dat rekenangst (ongeacht je rekenniveau) je rekenprestaties negatief kan beïnvloeden valt niet moeilijk voor te stellen. Er ontstaat een negatieve spiraal: door de angstgevoelens en negatieve gedachten is het moeilijk te concentreren op de rekenles, daardoor krijgt het kind niet alle instructies mee en wordt hij of zij nog onzekerder op gebied van rekenen.
Het rekenen gaat moeizamer, toetsen gaan slechter door slechte concentratie of blokkeren. Daardoor ontstaan er meer faalervaringen en wordt de leerling versterkt in zijn of haar overtuiging dat hij/zij slecht is in rekenen en het nooit zal leren. Bovendien kan het vermijdingsgedrag ervoor zorgen dat een kind minder oefent met het rekenen, waardoor het rekenniveau uiteindelijk ook omlaag gaat.
De rol van het werkgeheugen
Naast alle bovengenoemde redenen waarom rekenangst een negatieve invloed kan hebben op het rekenniveau, zijn er ook onderzoeken die aantonen dat er een meer directe, cognitieve, link is tussen rekenangst en rekenprestaties. Daarbij lijkt het werkgeheugen een belangrijke rol te spelen.
Het werkgeheugen is betrokken bij het tijdelijk vasthouden en bewerken van informatie. Het werkgeheugen speelt o.a. een belangrijke rol bij het hoofdrekenen, zeker bij sommen waarbij meerdere stappen gezet moeten worden.
Een voorbeeld: De som 25 + 18
Voor deze som moet eerst informatie opgehaald worden over de juiste strategie (namelijk het aanvullen tot het volgende tiental). Daarnaast moeten de getallen 25 en 18 tijdelijk in het werkgeheugen gehouden worden. Dan moet er 10 bij 25 opgesteld worden en het antwoord (35) moet onthouden worden. Vervolgens moet 5 bijgeteld worden bij de die 35. Het tussenantwoord 40 moet ook in het werkgeheugen gehouden worden. Vervolgens moet nog bedacht worden dat van de 8 nog 3 over zijn, en deze moet bij het tussenantwoord 40 opgeteld worden. Dus zelfs een relatief eenvoudige som als 25 + 18 vergt behoorlijk wat capaciteit van het werkgeheugen.
Verstoring werkgeheugen
Wanneer iemand angst of stress ervaart tijdens het uitrekenen van een som, dan verstoren de negatieve gedachten (“ik kan dit niet” “ik snap er niks van”) het werkgeheugen proces. Het werkgeheugen heeft maar een beperkte capaciteit. Als deze grotendeels opgeslokt wordt door de negatieve gedachtestroom dan blijft er weinig ruimte over voor de stappen die nodig zijn om de som uit te rekenen.
Bovendien heeft het werkgeheugen ook focus nodig om de juiste informatie te filteren en selecteren. Juist die focus ontbreekt wanneer iemand angst of stress ervaart. Daardoor wordt het moeilijk om de juiste rekenstrategie op te roepen en de juiste rekenfeiten uit het lange termijn geheugen te halen.
Bronnen
Lees meerLinks en filmpjes:
- ¹ Cijfers van CBS over profielen, vakken en cijfers van geslaagden: https://www.cbs.nl/nl-nl/longread/statistische-trends/2019/geslaagd-profielen-vakken-en-cijfers-van-geslaagden?onepage=true
- ² De rekenbelevingsschaal: Van der Beek, J. P. J., Toll, S. W. M., & Van Luit, J. E. H. (2017). RBS. Rekenbelevingsschaal. Amsterdam: Hogrefe. https://www.hogrefe.com/nl/shop/rbs-rekenbelevingsschaal.html
Nederlandstalige boeken over dyscalculie met informatie over rekenangst:
- Milikowski, M. (2012). Dyscalculie en Rekenproblemen: 20 obstakels en hoe ze te nemen. Amsterdam: Boom uitgevers.
- Van Luit., H. (2018). Dit is Dyscalculie: achtergrond en aanpak. Tielt: Lannoo campus.
- Van Oostendorp, M., & Milikowski, M. (2022). Zorgplan Dyscalculie en rekenproblemen: een handleiding voor het primair onderwijs. Amsterdam: Boom uitgevers.
- Schmeier, M. (2017). Effectief rekenonderwijs op de basisschool. Huizen: Uitgeverij Pica.
Herken jij rekenangst bij je kind?
In deze driedelige serie duiken we diep in het onderwerp rekenangst. Heb je deel 1 al gelezen: Rekenangst: kenmerken en oorzaken? We helpen je ook graag verder met ‘9 tips om rekenangst te verminderen’.
Hoe kunnen wij je kind helpen?
Ben je op zoek naar extra rekenondersteuning voor je kind? Wij helpen graag met gerichte ondersteuning, waarbij ook aandacht is voor mindset en motivatie.
Dit kan zowel met als zonder diagnostisch onderzoek naar dyscalculie. Als je kiest voor ondersteuning zonder voorafgaand onderzoek, dan doorloopt je kind alleen een kort rekenonderzoek bij de start van de rekenbegeleiding. Wij sluiten de begeleiding aan op de uitkomsten van het onderzoek en stemmen de behandeling af op de behoeftes van kind, ouders en school.
Meer lezen
Rekenproblemen? Tips voor thuis oefenen
Rekenproblemen? 5 tips voor het ondersteunen van je kind
