Aan de slag met leesmotivatie

Leesvaardigheid en leesmotivatie beïnvloeden elkaar. Om een goede lezer te worden, moet je gemotiveerd zijn. Maar gemotiveerd raak je vooral als je beter leest. Je moet de eerste stappen in je leesontwikkeling hebben gezet, voordat je lezen überhaupt leuk kunt gaan vinden. Bovendien laat recent onderzoek zien dat leerlingen niet van veel lezen goed gaan lezen, maar dat ze van goed lezen veel gaan lezen (Van Bergen et al., 2018). Kortom, het is erg belangrijk de leesvaardigheid zo vroeg mogelijk te stimuleren. We kunnen niet afwachten tot kinderen zelf interesse krijgen in lezen, maar moeten ervoor zorgen dat ieder kind zo snel mogelijk, zo goed mogelijk leert lezen. Ondanks dat we uiteraard naar intrinsieke leesmotivatie streven, kan een beetje extrinsieke motivatie om door de zure appel heen te bijten dus best uitkomst bieden.

Je kind ondersteunen in de behoefte aan competentie kun je doen door duidelijke verwachtingen uit te spreken. Formuleer samen haalbare en concrete doelen die beginnen met ‘ik’ en een werkwoord (‘ik word beter in..’ ’ik kan…’). Daarnaast is het goed voor het zelfvertrouwen van de leerling om inzicht te geven in voortgang. Gebruik bijvoorbeeld twee keer een filmpje of geluidsopname waarin je kind hetzelfde fragment voorleest, maar met een paar weken of maanden van oefenen ertussen. Zo kunnen kinderen ze zelf horen of zien hoe ze vooruit gaan. Nog een andere techniek die helpt het gevoel van competentie te vergroten is om hen aan te moedigen de rol van expert aan te nemen, door voor te lezen. Begin met voorlezen aan anderen die niet corrigeren, enkel ademloos naar je luisteren, zoals de knuffel, het huisdier of een jonger broertje of zusje.

Bereid een kind zo snel mogelijk voor op het leren lezen door het thuis ook te doen. Zie lezen maar als praten. We beginnen direct na de geboorte tegen kinderen te praten, omdat wij dat belangrijk vinden. We wachten niet af tot ze er klaar voor zijn om terug te praten. Zet daarom bij de kleuters al in op boekpromotie en geef hen de mogelijkheid om allerlei mooie boeken in te kijken in de boekenwinkel. Creëer ook een gezamenlijk ‘leesmoment’, waarop je gedurende vijf minuten lekker mag bladeren en kijken in de mooiste (prenten)boeken. Dit is de eerste stap in een doorgaande lijn op het gebied van zelfstandig lezen. Laat ook hier al zien dat jij als ouder ook geniet van het lezen van boeken en doe lekker mee. Zet hierbij bijvoorbeeld prentenboeken in die gaan over boeken. Naomi Smits geeft in haar boek “Wie dit niet leest is gek” (2022) de volgende lijst met titels die je in dit kader kunt gebruiken:

• De boekenberg – Rocio Bonilla
• Er zit een monster in je boek – Tom Fletcher
• Het is een boek – Lane Smith
• Het lievelingsboek van Simon Snoek – Julia Donaldson & Axel Scheffler
• Het boekenliefje – Helen Docherty & Thomas Docherty
• Hoe loopt het af? – Bénédicte Carboneill & Michaël Derullieux
• Ik hou niet van boeken – Sharon Davey & Emma Perry
• Alarm! Koen Konijn en de stiekeme boekenbijter – Emily MacKenzie
• Gezocht! Koen Konijn, boekenboef – Emily MacKenzie
• De wolf die uit het boek viel – thierry Robberecht & Grégoire Mabire
• Het verloren boek – Margarita Surnaite
• Vigo’s vliegende boekwinkel – Jen Campbell

Vooral groep 4, 5 en 6 blijken een sleutelmoment voor het vormen van intrinsieke leesmotivatie. Het is in die fase dat de motivatie om te lezen bij veel leerlingen inzakt. Wees daarom in deze schooljaren extra alert. We weten dat intrinsieke motivatie niet alleen leunt op competentie, maar ook op het ervaren van autonomie en verbondenheid.

Kinderen ondersteunen in hun behoefte aan autonomie doe je vooral door niet te controlerend te zijn. Leef je in in het standpunt van een kind, bied ruimte voor keuze en eigen inbreng en vermijd dwingende taal (‘je moet’ of ‘we gaan nu’). Uitnodigende taal (‘kun je’, ‘wil je’, ‘probeer’, ‘ik stel voor’) werkt beter. Ga met leerlingen in gesprek over de boeken die ze lezen, waarbij ze weten dat ze het recht hebben een boek niet goed te vinden of zelfs niet uit te lezen. Zorg voor een behoorlijke, maar overzichtelijke, set boeken van het juiste niveau (uitdagend, maar niet te). Je kunt ook advies vragen in de bibliotheek. Doe vervolgens zelf hardop voor hoe je een keuze maakt uit de set, door bijvoorbeeld eerst te kijken naar de titel en omslag en vervolgens een bladzijde te lezen. Tel het aantal moeilijke woorden dat je tegenkomt. Lukt dat niet op één hand, kies dan voor een wat makkelijker boek.

Ondersteun kinderen in hun behoefte aan verbondenheid door tijd en energie in hen te investeren. Lezen ze graag de Donald Duck? Lees die zelf ook eens en laat merken dat jij dat ook kent. Begeleid een kind vervolgens stapje voor stapje naar nieuwe boeken en genres door samen te lezen of hen te laten lezen met belangrijke anderen. Creëer een fijne leesomgeving. Denk aan het maken van een tekening over het boek of erover praten aan de hand van gestructureerde vragen (Wat maakt dit boek leuk en wat juist niet? Is wat de hoofdpersoon meemaakt herkenbaar voor jou?), maar ook aan het naspelen van delen van het boek of het doen wat de hoofdpersoon deed. Bakte de hoofdpersoon een taart? Doe dat ook! Had de hoofdpersoon een lievelingsknuffel? Maak een foto met jouw lievelingsknuffel. Denk ook andersom: bied boeken aan die aansluiten bij thema’s uit de klas, zoals de geschiedenisles, het taalthema of het schoolreisje. Tover kinderen voor de leesopdracht om tot detectives of echte wetenschappers. Laat hen in boeken op zoek gaan naar bepaalde thema’s, woorden of antwoorden of laat hen lezen over objecten waar zij vervolgens zelf mee mogen experimenteren. Kaft een boek met ondoorzichtig papier, zodat ze de voorkant niet kunnen zien. Laat het boek lezen en vervolgens raden wat de titel en voorkant zouden kunnen zijn.

Sta model. Zorg dat je kunt aansluiten bij de belevingswereld van kinderen. Lees regelmatig zelf de nieuwste kinderboeken en zoek hierbij boeken die bestaande rolpatronen doorbreken, niet bevestigen. Geef je bevindingen door aan ouders, zodat zij ook thuis kunnen kiezen voor boeken die passender zijn dan ‘wat zij zelf vroeger lazen’. Laat zien dat je zelf een boek leest en vertel enthousiast over de inhoud. Kies daarbij een boek dat ook geschikt is voor de leerlingen in de klas, zodat ze kunnen varen op jouw leestips en je het boek na een stukje voorlezen kunt uitdelen aan een van de leerlingen om verder te lezen. Nodig eens een echte schrijver uit of laat iemand naar wie de leerlingen opkijken, iemand met een voorbeeldfunctie, in de klas voorlezen uit hun favoriete boek en daarover vertellen.