Aan de slag met leesmotivatie

Competentie gaat voor motivatie
Leesvaardigheid en leesmotivatie beïnvloeden elkaar. Om een goede lezer te worden, moet je gemotiveerd zijn. Maar gemotiveerd raak je vooral als je beter leest. Je moet de eerste stappen in je leesontwikkeling hebben gezet, voordat je lezen überhaupt leuk kunt gaan vinden. Bovendien laat recent onderzoek zien dat leerlingen niet van veel lezen goed gaan lezen, maar dat ze van goed lezen veel gaan lezen (Van Bergen et al., 2018). Kortom, het is erg belangrijk de leesvaardigheid zo vroeg mogelijk te stimuleren. We kunnen niet afwachten tot kinderen zelf interesse krijgen in lezen, maar moeten ervoor zorgen dat ieder kind zo snel mogelijk, zo goed mogelijk leert lezen. Ondanks dat we uiteraard naar intrinsieke leesmotivatie streven, kan een beetje extrinsieke motivatie om door de zure appel heen te bijten dus best uitkomst bieden.

Het verhogen van het gevoel van competentie
Je leerlingen ondersteunen in hun behoefte aan competentie kun je doen door duidelijke verwachtingen uit te spreken. Formuleer samen haalbare en concrete doelen die beginnen met ‘ik’ en een werkwoord (‘ik word beter in..’ ’ik kan…’). Daarnaast is het goed voor het zelfvertrouwen van de leerling om inzicht te geven in voortgang. Maak bijvoorbeeld twee keer een filmpje of geluidsopname waarin leerlingen hetzelfde fragment voorlezen, maar met een paar weken of maanden van oefenen ertussen. Zo kunnen leerlingen zelf horen of zien hoe ze vooruit gaan. Nog een andere techniek die helpt het gevoel van competentie te vergroten is om leerlingen aan te moedigen de rol van expert aan te nemen, door voor te lezen. Begin met voorlezen aan anderen die niet corrigeren, enkel ademloos naar je luisteren, zoals de knuffel, het huisdier of een jonger broertje of zusje.

Leesmotivatie heeft een lange aanloop
Bereid leerlingen zo snel mogelijk voor op het leren lezen. Probeer een stimulerende leescultuur te ontwikkelen en biedt ouders handvatten om dit thuis ook te doen. Zie lezen maar als praten. We beginnen direct na de geboorte tegen kinderen te praten, omdat wij dat belangrijk vinden. We wachten niet af tot ze er klaar voor zijn om terug te praten. Zet daarom bij de kleuters al in op boekpromotie en geef hen de mogelijkheid om allerlei mooie boeken in te kijken in de boekenhoek. Creëer ook een gezamenlijk ‘leesmoment’, waarop de hele groep gedurende vijf minuten lekker mag bladeren en kijken in de mooiste (prenten)boeken. Dit is de eerste stap in een doorgaande lijn op het gebied van zelfstandig lezen binnen je school. Laat ook hier al zien dat jij als leerkracht ook geniet van het lezen van boeken en doe lekker met de kinderen mee. Zet hierbij bijvoorbeeld prentenboeken in die gaan over boeken. Naomi Smits geeft in haar boek “Wie dit niet leest is gek” (2022) de volgende lijst met titels die je in dit kader kunt gebruiken:

• De boekenberg – Rocio Bonilla
• Er zit een monster in je boek – Tom Fletcher
• Het is een boek – Lane Smith
• Het lievelingsboek van Simon Snoek – Julia Donaldson & Axel Scheffler
• Het boekenliefje – Helen Docherty & Thomas Docherty
• Hoe loopt het af? – Bénédicte Carboneill & Michaël Derullieux
• Ik hou niet van boeken – Sharon Davey & Emma Perry
• Alarm! Koen Konijn en de stiekeme boekenbijter – Emily MacKenzie
• Gezocht! Koen Konijn, boekenboef – Emily MacKenzie
• De wolf die uit het boek viel – thierry Robberecht & Grégoire Mabire
• Het verloren boek – Margarita Surnaite
• Vigo’s vliegende boekwinkel – Jen Campbell

De kwetsbare jaren
Vooral groep 4, 5 en 6 blijken een sleutelmoment voor het vormen van intrinsieke leesmotivatie. Het is in die fase dat de motivatie om te lezen bij veel leerlingen inzakt. Wees daarom in deze schooljaren extra alert. We weten dat intrinsieke motivatie niet alleen leunt op competentie, maar ook op het ervaren van autonomie en verbondenheid.

De autonome lezer
Leerlingen ondersteunen in hun behoefte aan autonomie doe je vooral door niet te controlerend te zijn. Leef je in in het standpunt van de leerling, bied ruimte voor keuze en eigen inbreng en vermijd dwingende taal (‘je moet’ of ‘we gaan nu’). Uitnodigende taal (‘kun je’, ‘wil je’, ‘probeer’, ‘ik stel voor’) werkt beter. Ga met leerlingen in gesprek over de boeken die ze lezen, waarbij ze weten dat ze het recht hebben een boek niet goed te vinden of zelfs niet uit te lezen. Zorg voor een behoorlijke, maar overzichtelijke, set boeken van het juiste niveau (uitdagend, maar niet te). Stel bijvoorbeeld op school leescoördinatoren aan of leesteams, die nieuwe boeken bijhouden, beoordelen en categoriseren. Je kunt ook advies vragen in de bibliotheek. Doe vervolgens zelf hardop voor hoe je een keuze maakt uit de set, door bijvoorbeeld eerst te kijken naar de titel en omslag en vervolgens een bladzijde te lezen. Tel het aantal moeilijke woorden dat je tegenkomt. Lukt dat niet op één hand, kies dan voor een wat makkelijker boek.

De kracht van verbondenheid
Ondersteun leerlingen in hun behoefte aan verbondenheid door tijd en energie in hen te investeren. Lezen ze graag de Donald Duck? Lees die zelf ook eens en laat hen merken dat jij dat ook kent. Begeleid hen vervolgens stapje voor stapje naar nieuwe boeken en genres door samen te lezen of hen te laten lezen met belangrijke anderen. Creëer een fijne leesomgeving. Zorg dat leerlingen samen kunnen gaan zitten om te lezen, al dan niet in hetzelfde boek. Laat hen samenwerken aan opdrachten die passen bij het boek dat ze hebben gelezen. Denk aan het maken van een tekening over het boek of erover praten aan de hand van gestructureerde vragen (Wat maakt dit boek leuk en wat juist niet? Is wat de hoofdpersoon meemaakt herkenbaar voor jou?), maar ook aan het naspelen van delen van het boek of het doen wat de hoofdpersoon deed. Bakte de hoofdpersoon een taart? Doe dat ook! Had de hoofdpersoon een lievelingsknuffel? Maak een foto met jouw lievelingsknuffel. Denk ook andersom: bied boeken aan die aansluiten bij thema’s uit de klas, zoals de geschiedenisles, het taalthema of het schoolreisje. Tover leerlingen voor de leesopdracht om tot detectives of echte wetenschappers. Laat hen in boeken op zoek gaan naar bepaalde thema’s, woorden of antwoorden of laat hen lezen over objecten waar zij vervolgens zelf mee mogen experimenteren. Kaft een aantal boeken met ondoorzichtig papier, zodat leerlingen de voorkant niet kunnen zien. Laat hen het boek lezen en vervolgens raden wat de titel en voorkant zouden kunnen zijn. Een prijs voor het beste of meest originele kaftontwerp maakt de taak nog aantrekkelijker.

Goede voorbeelden
Sta model. Zorg dat je kunt aansluiten bij de belevingswereld van kinderen. Lees regelmatig zelf de nieuwste kinderboeken en zoek hierbij boeken die bestaande rolpatronen doorbreken, niet bevestigen. Geef je bevindingen door aan ouders, zodat zij ook thuis kunnen kiezen voor boeken die passender zijn dan ‘wat zij zelf vroeger lazen’. Laat zien dat je zelf een boek leest en vertel enthousiast over de inhoud. Kies daarbij een boek dat ook geschikt is voor de leerlingen in de klas, zodat ze kunnen varen op jouw leestips en je het boek na een stukje voorlezen kunt uitdelen aan een van de leerlingen om verder te lezen. Nodig eens een echte schrijver uit of laat iemand naar wie de leerlingen opkijken, iemand met een voorbeeldfunctie, in de klas voorlezen uit hun favoriete boek en daarover vertellen.