Wetenschappelijk onderzoek: invloed aandachtsprocessen op het lezen

Doel van het onderzoek
Het algemene doel van het onderzoek is om te achterhalen welke invloed aandachtsprocessen hebben op het leren lezen, en in hoeverre die aandachtsprocessen ook de voortgang tijdens de dyslexiebehandeling beïnvloeden. We weten dat onze dyslexiebehandeling een positief effect heeft op de lees- en spellingvaardigheden van kinderen met dyslexie. We merken echter ook dat er grote verschillen zijn in de manier waarop kinderen reageren op de behandeling: sommige kinderen lijken veel minder goed te profiteren van een behandeling dan anderen. De grote uitdaging is om erachter te komen welke factoren van invloed zijn op de groei die een kind doormaakt tijdens de behandeling.

Een van de mogelijke factoren is aandacht, en dan specifiek de auditieve aandacht: de mate waarin iemand de aandacht kan richten op informatie die auditief aangeboden wordt. Er zijn aanwijzingen dat auditieve aandacht van belang is voor het leren lezen, en dat er (mogelijk) verschillen zijn in de mate waarin kinderen met en zonder dyslexie in staat zijn hun aandacht te richten op auditieve informatie. Daarnaast is het mogelijk dat problemen binnen de auditieve aandacht er ook toe kunnen leiden dat een behandeling voor dyslexie minder goed aanslaat.

Als dit inderdaad zo is, dan is dat een belangrijke aanwijzing voor de praktijk. Zo zou het in de toekomst bijvoorbeeld mogelijk zijn aan het begin van de behandeling een korte aandachtstraining aan te bieden aan kinderen met (auditieve) aandachtsproblematiek, zodat zij meer kunnen profiteren van de dyslexiebehandeling.

Wat houdt het onderzoek in?
Het onderzoek bestaat uit een aantal verschillende studies, die samen als doel hebben om een beter inzicht te krijgen in de volgende vragen:

1. Heeft auditieve aandacht inderdaad invloed op de leesprestaties van kinderen?
2. Is er een verschil tussen kinderen met en zonder dyslexie in auditieve aandacht?
3. Heeft de mate waarin kinderen hun aandacht op auditieve informatie kunnen richten ook invloed op de voortgang tijdens een behandeling voor dyslexie?

Bij het onderzoek werden verschillende gedragstaken afgenomen en bij een deel van de kinderen werd ook een EEG-onderzoek (waarmee hersenactiviteit gemeten wordt tijdens een aandachtstaak) uitgevoerd.

Welke taken werden afgenomen?
Er werden meerdere aandachtstaken afgenomen, zowel talig (met spraak) als niet-talig. Een van de niet-talige aandachtstaken hield bijvoorbeeld in dat het kind een reeks van drie tonen moest identificeren in een melodie terwijl zij een andere melodie moesten negeren. Bij een talige aandachtstaak moesten zij letten op de ene stem terwijl ze een andere negeerden. Bij een derde taak moesten kinderen een tekst lezen en hierover vragen beantwoorden terwijl zij achtergrondruis hoorden (een stem die of in Nederlands of in Hongaars praatte, of het geluid van een tekenfilm).

Naast aandachtstaken werden ook leestaken afgenomen en een taak waarmee onderzocht werd in hoeverre een kind nieuwe symbool-klank relaties kon leren (symbolen uit het niet-bestaand schrift die gekoppeld moesten worden aan Nederlandse spraakklanken).

Deelnemers
Aan de onderzoeken hebben zowel scholen als ouders en kinderen van RID (en soms ook hun vriendjes) meegewerkt. Het is hartverwarmend te zien hoeveel ouders de moeite hebben genomen om met hun kind naar Amsterdam te reizen (zelfs vanuit Rotterdam of Alkmaar) voor dit onderzoek. Het was mooi om te zien hoe enthousiast de kinderen meededen, ook wanneer ze een EEG kapje op hun hoofd kregen en voor een behoorlijke tijd stil moesten zitten. We willen dan ook van deze mogelijkheid gebruik maken om alle ouders en kinderen bedanken die het mogelijk hebben gemaakt om dit onderzoek uit te voeren, evenals de scholen waarbij wij het eerste onderzoek hebben mogen uitvoeren.

Hoe ver is het onderzoek en wat zijn de eerste resultaten?

Alle kinderen zijn inmiddels getest. Giada en de andere betrokken onderzoekers zijn nu druk bezig met het analyseren en opschrijven van alle gegevens, deze zullen gepubliceerd worden in wetenschappelijke tijdschriften en in haar thesis. Zodra we zelf meer zicht hebben op de resultaten zullen we dit ook weer hier delen, maar voor nu kunnen we wel alvast wat resultaten verklappen:

Relatie met leesniveau:

Auditieve aandacht lijkt inderdaad een relatie te hebben met het leesniveau. Bijvoorbeeld:

• Omgevingsgeluid (en zeker wanneer iemand praat in je eigen taal) zorgt ervoor dat kinderen minder snel lezen én minder goed begrijpen wat ze lezen
• Kinderen die in het algemeen minder goed zijn in het selectief richten van de auditieve aandacht, hebben meer last van de omgevingsgeluiden tijdens het begrijpend lezen dan kinderen die wel goed hun aandacht kunnen richten.
  Deze resultaten zijn ook voor een schoolsituatie relevant: het toont aan hoe belangrijk het is dat er in een klas gezorgd wordt voor een rustige omgeving bij het zelfstandig werken, en dat hier extra op gelet wordt bij kinderen met (mogelijke) aandachtsproblemen.

Relatie met dyslexie:

• Auditieve aandacht heeft ook invloed op het aanleren van nieuwe symbool-klank relaties. Dit is een interessante bevinding, omdat het aanleren van symbool (letter)-klank relaties een belangrijk onderdeel van het leren lezen is, en kinderen met dyslexie hiermee veel moeite hebben.
• Kinderen met dyslexie hebben gemiddeld meer moeite dan kinderen zonder dyslexie met een taak waarbij zij hun aandacht moeten richten op talige informatie. Mogelijk draagt dit ertoe bij dat ook het aanleren van letter-klank relaties moeilijker verloopt, wat weer invloed heeft op het lezen en spellen.

Dit duidt erop dat auditieve aandacht een rol kan spelen in de leesontwikkeling bij (een deel van) de kinderen met dyslexie.

De resultaten over de invloed van auditieve aandacht op de voortgang tijdens de behandeling laten nog even op zich wachten, maar bovengenoemde resultaten geven dus al een hoop interessante informatie en aanknopingspunten. Wordt vervolgd!

* Dit project is een onderdeel van een groot internationaal project ‘Interlearn’ waarbij wordt onderzocht welke factoren het leervermogen van kinderen kunnen beïnvloeden. Voor meer informatie zie deze webpagina.